Słownik do Scrabble i Literaków

Gry słowne są jednymi z najbardziej popularnych rozrywek umysłowych, grają czy też rozwiązują je zarówno dzieci jaki i dorośli oraz osoby starsze. Pozwalają one rozwijać się oraz poszerzać swoje słownictwo bawiąc nas jednocześnie. Oprócz najpopularniejszych prawdopobnie krzyżówek, na kolejnym miejscu niewątpliwie znajduje się gra Scrabble^® oraz jej polska odmiana Literaki. W obydwu grach w największym uogólnieniu chodzi o układanie (a właściwie o znajdowanie lub wymyślanie i układanie) na planszy słów z losowanych liter. Zazwyczaj z tychże liter można ułożyć kilka słów, czyli tak zwane anagramy. Poniżej opisujemy obie gry oraz pojęcie anagramów.

Anagram

Anagram – to nazwa wywodząca się od słów greckich: ana (nad) oraz grámma (litera), oznacza wyraz, wyrażenie lub całe zdanie powstałe przez przestawienie liter bądź sylab innego wyrazu lub zdania, wykorzystujące wszystkie litery (głoski bądź sylaby) materiału wyjściowego. W czasopismach szaradziarskich pojawiają się zadania polegające na odgadnięciu wykreskowanego anagramu na podstawie wierszowanego komentarza, a także anagramy rysunkowe polegające na ułożeniu hasła z wszystkich liter właściwego określenia rysunku. Formami spokrewnionymi z anagramem są stenoanagram, egzoanagram i endoanagram.
Najprostszy anagram to poukładanie liter w odwrotnej kolejności, np. kebab – babek. Przykładem jednego z prostych przestawień jest zamiana sylab w wyrazie ranty, dająca anagram: tyran. Natomiast przestawiając pojedyncze litery możemy otrzymać np. anagram narty.

Literaki

Do 1 maja 2002 w serwisie Kurnik.pl można było grać w scrabble, dostępne pod nazwą Szkrable. Na skutek interwencji właściciela praw do nazwy Scrabble i do rozpowszechniania tej gry przez internet, w której zapowiadano wkroczenie na drogę prawną, Kurnik zaoferował grę Literaki (stylizowaną na znak graficzny literaki ;-), gdzie emotikon „;-)” jest częścią nazwy), która różniła się od Scrabble wyglądem planszy przy jednoczesnym zachowaniu jej zasad. Właściciel Scrabble uznał te zmiany za niewystarczające. Marek Futrega (właściciel Kurnika.pl) oświadczył wtedy podobno, że „bez sensu jest oferować grę, która różni się od oryginału tylko wyglądem planszy i nazwą – znacznie lepiej zaoferować inną grę, która może być do niej konkurencyjna” i wkrótce zmienił zasady gry, a grę Literaki uczynił własnością publiczną. Nazwa ta została przetłumaczona na inne języki jako Literaxxx.
Gra Literaki polega na układaniu słów z losowo przydzielanych liter na planszy za co gracz otrzymuje punkty w zależności jakich liter użył. Niektóre pola na planszy są premiowane co oznacza, że punkty przyznawane za słowo, lub poszczególne litery, ułożone na danym polu są zwielokrotniane. Celem gry jest "pozbycie" się wszystkich przydzielanych liter przy jednoczesnym zdobyciu jak największej ilości punktów za wykładane słowa i otrzymywane premie.

Scrabble

Gra w Scrabble została wynaleziona w 1931 przez, bezrobotnego w owym czasie, architekta Alfreda Moshera Buttsa z Rhinebeck w stanie Nowy Jork, który opatrzył swoje dzieło nazwą Criss-Cross. Wartość punktową liter ustalił obliczając częstotliwość ich występowania na okładce New York Timesa. Od tego czasu wartości nigdy nie uległy zmianie (pomijając wydania gry w innych językach). Grę zaczęto sprzedawać po raz pierwszy w roku 1946 pod nazwą Lexiko, jako produkt spółki, specjalnie w tym celu utworzonej przez Buttsa wraz z emerytowanym urzędnikiem państwowym, Jamesem Brunotem. Wcześniej Butts próbował zainteresować swoją grą kilka najsłynniejszych wytwórni gier planszowych, jednak wszystkie odrzuciły ją jako zbyt nudną. Brunot produkował zestawy własnoręcznie (dwieście egzemplarzy tygodniowo) w swoim garażu w Danbury w Connecticut. W roku 1948 roku prawa do gry nabyła firma Selchow & Righter, która uruchomiła jej masową produkcję pod nazwą Scrabble. Butts otrzymywał 5 centów od każdego sprzedanego egzemplarza. Do 1974, kiedy to wygasły jego prawa autorskie do gry, zarabiał 50 tys. dolarów rocznie. Do śmierci Buttsa w 1993 na całym świecie sprzedano ponad 100 mln egzemplarzy.

Gra jest przeznaczona dla 2, 3 lub 4 osób. Polega na losowaniu płytek z literami (jednocześnie gracz dysponuje siedmioma takimi płytkami, umieszczanymi na stojaku w sposób niewidoczny dla innych graczy) i kolejnym układaniu z nich słów na planszy o wymiarach 15x15 pól. Słowa układane są w sposób przypominający krzyżówkę. Pierwsze słowo powinno przechodzić przez pole H8 (środek planszy). Każdy kolejny wyraz musi wykorzystywać co najmniej jedną literę znajdującą się już na planszy, zatem nowo układane wyrazy bądź krzyżują się z już istniejącymi, bądź przedłużają je o kolejne litery - tworząc tak zwane "przedłużki". Gracz, który nie może (lub nie chce - ze względów taktycznych) ułożyć z posiadanych liter poprawnego słowa, albo pasuje, albo wymienia litery. Ułożone słowa są punktowane, przy czym grę wygrywa ten, kto łącznie (we wszystkich wykonanych ruchach) zdobędzie większą liczbę punktów niż każdy z przeciwników. Liczbę punktów oblicza się na podstawie wszystkich ułożonych lub uzupełnionych w danym ruchu słów, sumując wartości tworzących je liter. Każda litera ma określoną, stałą wartość punktową, przy czym wartość liter ułożonych w bieżącym ruchu na wybranych polach specjalnych (tzw. premie literowe - pola jasno- i ciemnoniebieskie) ulega pomnożeniu ×2 lub ×3 (odpowiednio dla pól jasno- i ciemnoniebieskich). Oprócz premii literowych istnieją również premie słowne - jeśli w bieżącym ruchu jedna z płytek zostanie ustawiona na takim polu, to liczba punktów przyznawanych za przechodzące przez to pole słowo (lub słowa) zostaje pomnożona ×2 lub ×3 (odpowiednio dla pól jasno- i ciemnoczerwonych). Premie słowne stosuje się po zsumowaniu wartości wykorzystanych liter, a zatem po wcześniejszym uwzględnieniu ewentualnych premii literowych. Ponadto, możliwe jest ułożenie długiego słowa, w którym nowo dodane litery znajdują się na więcej niż jednym polu premii słownej - w ten sposób można uzyskać łączny mnożnik wartości słowa ×4 , ×9 , a nawet ×27. Dodatkowo premiowane jest wykorzystanie w bieżącym ruchu wszystkich siedmiu liter - za takie słowo otrzymuje się dodatkowo 50 punktów. Ze względów praktycznych do turniejowej gry w Scrabble (a także w grze przez internet) używa się zegarów ograniczających łączny czas ruchów jednego gracza. Typowym ograniczeniem czasowym jest 10 lub 15 minut na partię.

W polskiej wersji gra się stoma płytkami (z tego na 98 znajdują się litery, a dwie to tzw. blanki lub mydła czyli puste płytki zastępujące dowolną,potrzebną graczowi literę). Blankami można zastąpić dowolną literę, jednak w ciągu gry do jednego blanka można przypisać tylko jedną literę.
Punktacja oraz liczba liter w polskiej wersji gry przedstawia się następująco:

• 0 punktów: blank (2 szt.)
• 1 punkt: A (9 szt.), E (7 szt.), I (8 szt.), N (5 szt.), O (6 szt.), R (4 szt.), S (4 szt.), W (4 szt.), Z (5 szt.)
• 2 punkty: C (3 szt.), D (3 szt.), K (3 szt.), L (3 szt.), M (3 szt.), P (3 szt.), T (3 szt.), Y (4 szt.)
• 3 punkty: B (2 szt.), G (2 szt.), H (2 szt.), J (2 szt.), Ł (2 szt.), U (2 szt.)
• 5 punktów: Ą (1 szt.), Ę (1 szt.), F (1 szt.), Ó (1 szt.), Ś (1 szt.), Ż (1 szt.)
• 6 punktów: Ć (1 szt.)
• 7 punktów: Ń (1 szt.)
• 9 punktów: Ź (1 szt.)

Według jednej z teorii nazwy Scrabble w języku polskim nie powinno się odmieniać, ale według innych opinii spokojnie możemy powiedzieć, że: szukam słowa do scrabbli, natomiast dopiero formę: znajdź wyrazy do scrabli (pisane przez jedno "b") powinniśmy potraktować jako błędną.

W trakcie gry dozwolone jest korzystanie ze wszystkich słów znajdujących się w słownikach języka polskiego oraz z ich poprawnych form gramatycznych, z wyjątkiem tych, które zaczynają się od wielkiej litery, są skrótami, przedrostkami lub przyrostkami albo wymagają użycia apostrofu lub łącznika. Z uwagi na trudności przy każdorazowym sprawdzaniu poprawności słów w wielu słownikach, na turniejach oraz w grze przez internet korzysta się z zasobów słowników dostepnych w sieci - np. POLSKI-SŁOWNIK.pl - Słowa do Scrabble, którego baza danych zawiera wszystkie dopuszczalne słowa. Szczególne znaczenie mają dla scrabblistów słowa krótkie - dwu- i trzyliterowe, ponieważ stanowią one punkty zaczepienia dla innych, dłuższych i wyżej punktowanych wyrazów.
Dobry scrabblista musi wykazywać się bogatymi zasobami leksykalnymi (względnie - fenomenalną pamięcią), umiejętnością szybkiego anagramowania, a także spostrzegawczością i pomysłowością pozwalającą na korzystne usytuowanie układanych słów na premiowanych polach. O sukcesie decyduje również odpowiednie planowanie zawartości stojaka, a zatem układanie słów nie tylko pod kątem zdobycia maksymalnej liczby punktów w bieżącym ruchu, ale również takich, które pozwalają na pozbycie się ze stojaka niewygodnych liter, zwiększając szansę na ułożenie wysoko premiowanych wyrazów w kolejnych ruchach. Nie bez znaczenia jest również umiejętność przewidywania możliwych posunięć przeciwnika i układanie własnych wyrazów w taki sposób, by ograniczyć możliwość wykonania wysoko punktowanego ruchu przez przeciwnika. Celem gry nie jest bowiem zdobycie jak największej liczbie punktów, a tylko niedopuszczenie, by przeciwnik zdobył ich więcej.

Zastrzeżenie prawne

SCRABBLE^® jest znakiem towarowym zarejestrowanym w polskim Urzędzie Patentowym na rzecz firmy J.W. Spear & Sons PLC, Enfield, Middlesex, England, należącej do Mattel Company.

Polskim dystrybutorem Scrabble jest:

Mattel Poland Sp. z o.o.
ul. Chłodna 51
03-738 Warszawa
tel. (22) 210 80 00

Nazwa SCRABBLE^® nie jest używana w naszym serwisie w celach komercyjnych a jedynie do określenia typu gry słownej.

Źródło - opracownie własne na podstawie:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Anagram
http://pl.wikipedia.org/wiki/Literaki
http://pl.wikipedia.org/wiki/Scrabble