Słownik Synonimów

Bogactwo języka polega na tym, że jedną rzecz, czynność czy cechę można opisać wieloma słowami, które znaczą to samo, lub prawie to samo, ale w inny sposób. Wyrazy takie nazywamy głównie synonimami - poniżej dowiesz się o nich więcej.

Synonim (od starogreckiego συνώνυμος - synōnymos - "równoimienny") to wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu (równoznacznik) lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście (bliskoznacznik). Zjawisko synonimii może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz – mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie – profesorzy) i leksemów (auto – samochód). Inne określenia synonimu, czyli synonimy synonimu to: wyraz bliskoznaczny, bliskoznacznik, wyrażenie równoznaczne, inne określenie, jednoznacznik, odpowiednik znaczeniowy, inny termin, słowo.

Synonimami są np. słowa „barwa” i „kolor”, które znaczą dokładnie to samo, jednakże różni się sposób ich zastosowania w różnych związkach wyrazowych („barwa” może być użyta metaforycznie – np. barwa głosu lub barwa uczuciowa). Między synonimami mogą istnieć także różnice stylistyczne. Na przykład „aeroplan” i „samolot” są synonimami, lecz mają odmienną wartość stylistyczną: „aeroplan” jest wyrazem przestarzałym, a równocześnie przykładem pożyczki językowej. Podobne pary tworzą „kajet” i „zeszyt” oraz „automobil” i „samochód”. Do synonimów bywają zaliczane również wyrazy pochodzące z różnych odmian języka, np. słownictwo gwarowe.

Pomiędzy dwoma synonimami można zwykle wykazać uchwytne różnice, np. we frekwencji ich stosowania (w określonym kontekście lub w różnych grupach społecznych). Historycznie rzecz ujmując, synonimy mogły kiedyś określać inne desygnaty, jednak obecnie przypisuje się im bliskie znaczenie. Istnieje też odwrotna tendencja do różnicowania znaczeniowego synonimów – wyrazy synonimiczne mogą rozgraniczyć swoje cechy semantyczne wraz z ewolucją języka.

RODZAJE SYNONIMÓW

Synonimy dzieli się na dwie grupy: bliskoznaczne (wymienne tylko w pewnym kontekście) i równoznaczne (wymienne w każdym kontekście). Wyrazów prawdziwie równoznacznych jest w języku mało, gdyż trudno wyróżnić pary synonimów, które można by stosować wymiennie we wszystkich kontekstach. Pary takie tworzy zwykle wyraz rodzimy wraz z pożyczką. Wyrazy równoznaczne mogą się różnić zabarwieniem stylistycznym lub cechami łączliwości.

Synonimy różnordzenne nie należą do jednej rodziny wyrazowej, np. „awantura, kłótnia, zajście, burda”; „zawierucha, burza, nawałnica” - biorąc za kryterium ich formę. Synonimy wspólnordzenne są zaś powiązane ze sobą pod względem słowotwórczo-etymologicznym. Synonimy te tworzy się za pomocą formantów wspólnofunkcyjnych, np. od jednej podstawy rzeczownikowej powstaje często kilka przymiotników: od „wiek” – „wiekowy, wieczny, wieczysty”.

Rozróżniać można też synonimy bliższe i dalsze, w zależności od zakresu pojęciowego. Z wyrazów bliskoznacznych ten mający znaczenie szersze to hiperonim (inaczej pojęcie nadrzędne), zaś węższe to hiponim (pojęcie podrzędne). Na przykład „lokomotywa” i „elektrowóz” (każdy elektrowóz jest lokomotywą, lecz lokomotywa może mieć inny napęd niż elektryczny).

Rozróżniać można synonimy semantyczne i stylistyczne, biorąc za kryterium ich wartość znaczeniową i barwę uczuciową. Synonimy stylistyczne odnoszą się do określonego przedmiotu, zjawiska, pojęcia, jakiejś jednej cechy lub czynności, ale ujmują je z różnych stron, akcentują różne wchodzące w ich skład odcienie znaczeniowe, np. rzeczowniki „zamieć, zadymka, zawieja, kurniawa”; przymiotniki „wielki, ogromny, olbrzymi”; czasowniki „stukać, walić, łomotać”.

Synonimy stylistyczne różnią się przede wszystkim barwą uczuciową, chociaż mogą także wykazywać pewne niuanse znaczeniowe. Biorąc pod uwagę różne rodzaje barw uczuciowych wśród stylistycznych, wyróżnia się synonimy:

• chronologiczne – wyrazy synonimiczne zróżnicowane czasowo, tzn. występujące w zestawieniu wyrazu przestarzałego z wyrazem języka współczesnego, np. pryncypał i szef, binokle i okulary, buchalter i księgowy, adwersarz i przeciwnik, ongiś i niegdyś.
• emocjonalne – wyrazy synonimiczne zróżnicowane pod względem barwy uczuciowej, np. włóczęga, łazik, włóczykij, obieżyświat, turysta.
• stylowe – wyrazy synonimiczne występujące głównie w stylu artystycznym bądź w stylu patetycznych przemówień, np. wieść – prowadzić, rubież – granica, mąż – małżonek, żona – małżonka – pani.
• środowiskowe – wyrazy synonimiczne o podłożu środowiskowym, np. samochód i gablota, sprzedać i opylić, odejść i zmiatać, ulewa i pompa.
• terytorialne – typowe dla określonego regionu, np. wielkopolska tytka i ogólnopolska torebka, krakowska rączka i ogólnopolska obsadka, podhalańska watra i ogólnopolskie ognisko, augustowski legat i ogólnopolski leń, wielkopolskie pyry i ogólnopolskie kartofle i ziemniaki, toruńskie jo i ogólnopolskie tak.